Kamran Xəlilov
YAP Suraxanı rayon təşkilatının üzvü
Suraxanı rayonu, 281 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi
Hər il 31 Mart tarixi Azərbaycan xalqının yaddaşında dərin izlər buraxan faciənin – soyqırım qurbanlarının anım günü kimi qeyd olunur. 1998-ci ildən etibarən dövlət səviyyəsində anılan bu gün yalnız keçmişə hörmət deyil, həm də dünya ictimaiyyətinin diqqətini tarixi həqiqətlərə yönəltmək üçün əhəmiyyətli bir platformadır. Ulu Öndər Heydər Əliyevin sözləri ilə desək: "Xalqımıza qarşı törədilmiş soyqırımı haqqında həqiqətləri real faktlar, dəlillər əsasında dünya dövlətlərinə, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlara çatdırmaq, saxta erməni təbliğatı nəticəsində formalaşmış yalan təsəvvürləri dəyişdirmək, ona hüquqi-siyasi qiymət verdirmək nə qədər çətin olsa da, şərəfli və müqəddəs bir iş kimi bu gün də, gələcəkdə də davam etdirilməlidir. Bu, soyqırımı qurbanlarının xatirəsi qarşısında indiki nəslin müqəddəs borcudur”.
1918-ci ilin mart-aprel ayları Azərbaycan tarixində kütləvi qırğınlar, yandırılan kəndlər və məğlubiyyəti qəbul etməyən xalqın müqaviməti ilə yadda qalıb. Erməni daşnak qüvvələrinin "Böyük Ermənistan" mifik ideyası uğrunda həyata keçirdiyi siyasət, Azərbaycanın Şamaxı, Quba, Gəncə, Zəngəzur və İrəvan kimi regionlarında yüz minlərlə mülki şəxsin qətlində özünü göstərdi. Tarixçilərin qeyd etdiyi kimi, 1918-ci il hadisələri təkcə insanların fiziki məhv edilməsi ilə yanaşı, Azərbaycanın mədəni irsinin (məscidlərin, kitabxanaların, abidələrin) sistematik şəkildə dağıdılması ilə də müşayiət olunurdu.
Şamaxı faciəsi bu qəddarlığın ən açıq nümunələrindən biridir. 1918-ci ilin martında Daşnak qoşunları tərəfindən 16 minə yaxın azərbaycanlının qətlə yetirilməsi, qadın və uşaqların amansızcasına öldürülməsi tarixin ən qara səhifələrindəndir. Hadisələrin şahidi olanların ifadələrinə görə, erməni silahlı dəstələri kəndləri mühasirəyə alaraq əhalini evlərdə diri-diri yandırırdı, hətta uşaqların başını daşlarla əzirdi. Bu vəhşiliyin izləri 2007-ci ildə Quba şəhərində aşkar edilən kütləvi məzarlıqda da öz əksini tapmışdır. Stadionun təmiri zamanı üzə çıxan 167 nəfərin, o cümlədən uşaqların sümükləri, burada törədilən soyqırımın sübutu kimi Azərbaycan Dövlət Arxivinə təhvil verilmiş və Quba Soyqırım Muzeyi yaradılmışdır.
1918-1920-ci illərdə İrəvan quberniyasında 200-dən çox azərbaycan kəndi dağıdıldı, minlərlə insan öldürüldü. Ermənilərin törətdiyi bu qırğınlar yalnız arxiv sənədlərində deyil, hətta erməni mənbələrində də öz təsdiqini tapır. Məsələn, Daşnak lideri Ovanes Kaçaznuni öz xatirələrində açıq şəkildə qeyd edir: "Biz Azərbaycan kəndlərini yandırdıq, çünki onlar bizim düşmənimiz idilər." Bu ifadələr erməni tərəfinin təcavüzkar siyasətinin planlı xarakterini bir daha sübuta yetirir.
Azərbaycan xalqına qarşı törədilən soyqırımın tənqidi təhlili onun təşkilatlı və sistematik xarakterini aşkar edir. Daşnak partiyasının faşist metodları yalnız fiziki qırğınla məhdudlaşmır, həm də Azərbaycanın tarixi torpaqlarında etnik təmizləmə aparılmasına yönəlmişdi. Məqsəd "Böyük Ermənistan" xülyasını həyata keçirmək üçün azərbaycanlıların kökünü kəsmək idi. Lakin bu planlar həmişə xalqımızın müqaviməti ilə üzləşdi. 1918-ci ilin aprelində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması və milli ordunun formalaşması ilə erməni- daşnak qüvvələrinin təcavüzü müvəqqəti dayandırıla bildi.
1998-ci ildə Heydər Əliyevin imzaladığı "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" Fərman ilk dəfə olaraq 31 Martın dövlət səviyyəsində anılmasını təmin etdi. Bu qərar yalnız simvolik əhəmiyyət daşımırdı. Fərman əsasında tarixi həqiqətlərin beynəlxalq aləmdə təbliği üçün konkret addımlar atıldı: arxiv sənədlərinin sistemləşdirilməsi, ekspertiza hesabatlarının hazırlanması, dünya ölkələrinin parlamentlərinə məlumatların çatdırılması. 2018-ci ildə Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə soyqırımının 100 illiyi bütün dünyada geniş tədbirlərlə yad edildi. Bu çərçivədə Bakıda keçirilən beynəlxalq konfranslarda 30-dan çox ölkənin alimləri iştirak etdi, Quba və Şamaxıda abidələr açıldı, sənədli filmlər çəkildi.
Müasir dövrdə Azərbaycanın diplomatik uğurları (2020-ci il Qarabağ Zəfəri, beynəlxalq məhkəmə qərarları) göstərir ki, həqiqətin səsi nə qədər güclü olarsa, ədalət bir o qədər yaxındır. Ermənistan tərəfinin əsrlər boyu davam etdirdiyi təhrif edilmiş tarix siyasəti nəticəsində dünya ictimaiyyətinin bir hissəsində "qurban" imicinin formalaşdırılmasına baxmayaraq, Azərbaycan arxiv sənədləri, fotoşəkillər və ekspertiza hesabatları əsasında həqiqətləri ifşa edir. 2012-ci ildə Qəbələdə, 2021-ci ildə isə Xocavəndin azad edilmiş ərazilərində aşkar edilən kütləvi məzarlar erməni işğalının nəticələrini bir daha sübuta yetirir. 31 Mart yalnız kədər günü deyil, həm də milli birlik, tarixi ədalət uğrunda mübarizənin simvoludur. Bu gün xalqımızın müqəddəs borcudur: unutmaq yox, yaddaşla yaşamaq, həqiqəti nəsildən-nəslə ötürmək. Tarix yalnız keçmiş deyil, gələcəyə baxışdır. 31 Mart bu baxışın təməl daşıdır
