Ulu Öndər Heydər Əliyev və Azərbaycan dili
Mələk Məmmədova
YAP Suraxanı rayon təşkilatının üzvü
Suraxanı rayonu, 154 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi
Hər bir xalqın milli kimliyinin formalaşmasında onun ana dilinin rolu misilsizdir. Dil yalnız ünsiyyət vasitəsi deyil, həm də bir xalqın tarixini, mədəniyyətini və dünyagörüşünü əks etdirən əsas amildir. Bunu dərindən dərk edən Azərbaycan xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin çoxşaxəli dövlətçilik fəaliyyəti sırasında Azərbaycan dilinə göstərdiyi diqqət və qayğı xüsusi yer tutur. O, qeyd edirdi ki, ”Hər bir xalqın milliliyini,mənəvi dəyərlərini, mədəniyyətini yaşadan ,inkişaf etdirən onun dilidir.” Ulu Öndərin milli dilimizə verdiyi önəm, bu sahədə həyata keçirdiyi prinsipial qərarlar və tarixi təşəbbüslər, dilimizin bugünkü yüksək statusunun bünövrəsini təşkil edir. Onun təşəbbüsü ilə Azərbaycan dili Azərbaycan SSR-in 1978-ci ildə qəbul olunan Konstitusiyasında dövlət dili kimi təsbit olundu. Bu, yalnız dövrün deyil, gələcək nəsillərin də taleyinə hesablanmış mühüm və cəsarətli addım idi.
Sovet dövründə Azərbaycan dilinə dövlət dili statusunun verilməsi siyasi cəhətdən olduqca həssas məsələ idi. Lakin Heydər Əliyev xalqın milli kimliyinin əsas sütunu olan dilin qorunması və inkişaf etdirilməsi istiqamətində əzmli mövqe nümayiş etdirdi. O, bu qərarın siyasi risklərini dəyərləndirərək xalqın milli maraqlarını daim üstün tutdu. Məhz bu cəsarətli addım nəticəsində ana dilimiz özünün hüquqi statusunu qazandı və cəmiyyətin bütün sahələrində tətbiqi genişləndi.Heydər Əliyev Azərbaycan dilinin təhsil,elm,dövlət idarəçiliyi və ictimai həyatda mövqeyinin gücləndirilməsi uğrunda ardıcıl addımlar atmış,bu sahədə dövlət siyasətinin əsasını qoymuşdur..
Heydər Əliyev Azərbaycan dilini “şeir dili” adlandıraraq onun poetikliyini, zənginliyini və ifadə imkanlarını yüksək qiymətləndirmişdir. O, dilimizin lüğət tərkibinin genişliyinə və qrammatik quruluşunun yüksək səviyyəsinə dəfələrlə diqqət çəkmiş və bununla fəxr etdiyini bildirmişdir.
Sovet dövründə rus dili bütün ittifaq daxilində dominant mövqe tutsa da, Heydər Əliyev Azərbaycan SSR-in rəhbəri kimi milli dilin və mədəniyyətin qorunması üçün mübarizə aparmışdır. Onun dövründə bu sahədə genic tədbirlər həyata keçirilmişdir. Azərbaycan dilində təhsilin genişləndirilmiş,1970-1980-ci illərdə respublika məktəblərində Azərbaycan dilində təhsil alan şagirdlərin sayı artırılmış, milli dərsliklərin hazırlanmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir. Məsələn, "Azərbaycan dili" və "Azərbaycan ədəbiyyatı" fənləri üzrə yeni proqramlar tətbiq edilmişdir.
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının nəzdində dilçilik institutunun fəaliyyəti genişlənmiş, klassik və müasir ədəbiyyat nümunələri çap olunmuşdur. M.F.Axundzadə, Nizami Gəncəvi, M.Ə.Sabir kimi şair və yazıçıların əsərlərinin yeni nəşrləri hazırlanmışdır.Televiziya və radio verilişlərində Azərbaycan dilində proqramların sayı artırılmış, xüsusilə uşaq və gənclər üçün ədəbi-bədii verilişlər yayımlanmışdır.
1993-cü ildə yenidən hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev milli dil siyasətini daha da gücləndirmişdir.Müstəqil Azərbaycan Respublikasının 1995-ci ildə qəbul edilən konstitusiyasında Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan dili bir daha yeganə dövlət dili olaraq təsbit edildi.Bu qərar müstəqil dövlət quruculuğunun və milli özünüdərkin təməl prinsiplərindən biri oldu. Dilin mövqeyinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində mühüm addımlar atıldı. Heydər Əliyev dilin tədris, mətbuat, rəsmi sənədləşmə və digər sahələrdə tətbiqinə şərait yaradan qanunların qəbulunu dəstəklədi, dilin saflığının qorunmasına və inkişafına xidmət edən proqramlara xüsusi önəm verdi.
Heydər Əliyev gənc nəslin milli dilə sevgi və hörmət ruhunda tərbiyəsini prioritet vəzifələrdən biri sayırdı. Onun fikrincə, “Öz dilini bilməyən, öz dilini sevməyən adam öz tarixini yaxşı bilə bilməz.” O, ana dilini sevən və bu sevgini qoruyub yaşadan gəncliyin milli dövlətin sabahkı daşıyıcısı olduğunu dəfələrlə vurğulamışdır.
Heydər Əliyev tərəfindən milli dilimizin tədqiqi və təbliği üçün bir sıra təşkilatlar yaradılmışdır:
- Azərbaycan Dili İnstitutu
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) nəzdində fəaliyyət göstərən bu institut dilimizin leksikologiyası, qrammatikası və dialektologiyası üzrə tədqiqatlar aparır.
- Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti" kimi fundamental əsərlər burada hazırlanmışdır.
Tərcümə Mərkəzləri və Beynəlxalq Əlaqələr
- Dünya ədəbiyyatının şah əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilmişdir (Nizaminin "Xəmsə"si xarici dillərə çevrilmiş, Dantenin "İlahi Komediya"sı Azərbaycanca nəşr olunmuşdur).
- Türk dilli ölkələrlə birgə layihələr (TÜRKSOY, Türk Dili Qurultayları) həyata keçirilmişdir
Ulu Öndər Heydər Əliyevin ana dilimizə göstərdiyi qayğı, onun dövlət dili statusunun möhkəmləndirilməsi, tətbiq dairəsinin genişləndirilməsi və gənc nəslin bu dildə tərbiyə olunması üçün gördüyü işlər Azərbaycan tarixində silinməz izlər buraxıb. Bu gün müstəqil Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları öz ana dillərində sərbəst danışır, yazır, yaradır və bu dilin dövlət dili kimi yüksək statusu ilə qürur duyurlar. Bu isə məhz Heydər Əliyev ideologiyasının ən parlaq nəticələrindən biridir.
