Hər bir xalqın milli mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir

Azərbaycan dili, bu gün müstəqil Azərbaycanın rəsmi dili olaraq istifadə olunsa da, tarixən müxtəlif siyasi və mədəni dəyişikliklərin təsiri altında müxtəlif dövrlərdə fərqli statuslara malik olub. XX əsrin sonlarında, xüsusilə Heydər Əliyevin dövlət başçılığına gəlməsindən sonra, Azərbaycan dilinin dövlət dili statusu bərpa olundu və bu, ölkənin milli kimliyinin qorunması və inkişafı üçün çox mühüm addım oldu. Bu məqalədə, Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 27 aprel 1978-ci il tarixində Azərbaycan dilinin Konstitusiyada dövlət dili kimi təsbit olunması prosesi və bunun Azərbaycan dilinin gələcəyinə təsiri müzakirə olunacaq.

Azərbaycan dili, türk dilləri ailəsinə mənsub olan bir dildir və bu dilin inkişafı, xalqın mədəniyyətinin, tarixinin və şəxsiyyətinin bir hissəsi kimi yaranmışdır. Dilin inkişafı, Azərbaycan xalqının milli müstəqillik mübarizəsi ilə sıx əlaqəlidir. Sovet İttifaqının tərkibində olduğu dövrlərdə Azərbaycan dili müəyyən məhdudiyyətlərə məruz qalmış, rus dilinin təsiri artmış və bu, xüsusilə dövlət idarəçiliyində özünü göstərmişdir. Sovet dövründə Azərbaycan dili dövlət və təhsil sahələrində daha çox məhdudlaşdırılmış, rus dili əsas iş dili olmuşdur. Bu, milli kimliyin zəifləməsi və dilin inkişafının ləngiməsi ilə nəticələndi. Həmçinin, Sovet dövründə Azərbaycan dilinin müstəqil dil kimi inkişafına maneə yaradılmış, milli mədəniyyətin qorunması ilə bağlı ciddi problemlər yaranmışdır.

Heydər Əliyev 1969-cu ildə Azərbaycan Respublikasının rəhbəri təyin edildikdən sonra ölkənin sosial, mədəni və iqtisadi sahələrində əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verməyə başladı. Onun rəhbərliyi dövründə dil məsələsinə xüsusi diqqət yetirildi. Azərbaycan dilinin qorunması və inkişafı ilə bağlı bir sıra qərarlar qəbul olundu. 1970-ci illərin ortalarında, Heydər Əliyev dilin qorunması və inkişafı istiqamətində fəaliyyətini daha da gücləndirdi. Azərbaycan dilinin tədrisi, ədəbiyyatın inkişafı, dilin dövlət işlərində daha geniş istifadə olunması məsələlərinə ciddi yanaşıldı. Bu sahədə atılan addımlar, dilin milli kimliyin və mədəniyyətin qorunmasında nə qədər vacib olduğunu göstərdi.

Sovet dövründə, xüsusilə 1970-ci illərin sonlarında Azərbaycanda milli hərəkatın güclənməsi və Azərbaycan dilinin rəsmi dövlət dili olaraq təsbit olunması tələbini daha da aktuallaşdırdı. 1978-ci ildə, Ulu Öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan SSR-in yeni Konstitusiyası qəbul olundu. Bu Konstitusiya, Azərbaycan dilini ilk dəfə olaraq dövlət dili kimi təsbit etdi. Bu, Azərbaycanın dil siyasətində tarixi bir addım idi və həmin dövrdə çox böyük əhəmiyyət daşıyırdı.

Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi Konstitusiyada təsbit olunması, xalqın milli kimliyini qorumaq, mədəni irsini yaşatmaq və Azərbaycan dilinin tədrisini genişləndirmək üçün vacib bir addım idi. Bu qərar, həmçinin Sovet sistemindəki dil siyasətinə qarşı ciddi bir bəyanat idi. Sovet İttifaqının digər respublikalarında olduğu kimi, Azərbaycanda da rus dilinin təsiri çox böyük idi və bu addım, həmin təsirin qarşısını almaq məqsədi güdürdü.

Heydər Əliyevin dil siyasəti, yalnız dilin qorunması ilə məhdudlaşmadı, həm də xalqın milli kimliyini gücləndirmək məqsədini daşıyırdı. Onun təşəbbüsü ilə Azərbaycan dilinin dövlət dili olaraq Konstitusiyaya daxil edilməsi, xalqın öz dilinə, mədəniyyətinə və tarixinə olan bağlılığını gücləndirdi. Bu, həm də Sovet İttifaqının tərkibində olan digər respublikalarla müqayisədə Azərbaycan xalqının öz dilinə və mədəniyyətinə göstərdiyi ehtiramın bir simvolu idi. Heydər Əliyev, dilin yalnız bir ünsiyyət vasitəsi olmadığını, həm də bir millətin öz kimliyini ifadə etmə forması olduğunu dəfələrlə vurğulamışdır. 1978-ci ildəki bu qərar, Azərbaycan xalqının öz dilinə olan sevgi və hörmətini nümayiş etdirən mühüm bir addım idi.

Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra, dil məsələsi daha da aktual oldu. 1991-ci ildə müstəqillik əldə edildikdən sonra Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi rəsmi qəbul edilməsi, Azərbaycan xalqının milli kimliyini daha da möhkəmləndirdi. Heydər Əliyevin 1978-ci il Konstitusiyasına daxil etdiyi bu mühüm qərar, müstəqillik dövründə də Azərbaycan dilinin qorunmasında və inkişafında əsaslı bir baza yaratdı. Müstəqil Azərbaycanın Konstitusiyasında da Azərbaycan dili dövlət dili olaraq təsbit olundu. Bu, Azərbaycanın milli suverenliyinin və müstəqilliyinin bir simvolu idi. Dilin qorunması, inkişafı və dünya miqyasında tanıdılması istiqamətində bir çox layihələr həyata keçirildi. Heydər Əliyevin dil siyasəti, müstəqil Azərbaycanın dövlət quruculuğu prosesində mühüm rol oynadı.