YAŞANMIŞ FACİƏ

26 fevral…Əlbəttə,bu tarixi kiçikdən böyüyə hər birimiz ürək ağrısı ilə anırıq.1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri və rus ordusunun 366-cı motoatıcı alayının iştirakı ilə Xocalıda dəhşətli qətliam törədildi. Xocalı Qarabağın göz bəbəyi,qədim və zəngin tarixi olan kiçik şəhərlərimizdən biri idi.1991-ci ilin sonlarından etibarən mühasirəyə alınan bu şəhər aylarla atəş altında qalmışdır. Qarabağda olan yeganə hava limanının Xocalıda yerləşməsi də onun strateji əhəmiyyətini artırırdı. Yollar bağlanmış, elektrik enerjisi və rabitə kəsilmişdir. Şəhəri tərk etmək istəyən günahsız əhali erməni qüvvələri tərəfindən amansızlıqla qətlə yetirilmişdir. Statistikaya görə Xocalıda 613 nəfər öldürülmüş, 487 nəfər ağır yaralanmış, 1275 nəfər əsir götürülmüş və 150 nəfərin taleyi hələ də məlum deyil. 63 uşaq amansızcasına qətlə yetirilmişdir. Bu mənfur düşmənlərin etdiklərini saymaqla bitməz. Bu faciənin ən ağır tərəfi isə yalnız ödürülənlərin deyil, sağ qalanların yaşadığı ağrıdır. Onların gözlərindəki kədər hələ də silinməyib.

Xocalıda sağ qalanların illər sonra danışdıqlarını eşitdikdə insan dəhşətə gəlir. Xocalı sakini olmuş və soyqırımın iştirakçılarından biri Səlimova Zənurənin danışdıqlarını dinlədikdən sonra bir anlıq gözümün önündə canlanan mənzərə qanımı dondurdu. 4-5 ayın gəlini olan Zənurənin şahidi olduğu hadisələr insanlığa sığmayan müsibətlər idi. O vurğulayırdı ki, elektrik enerjisinin kəsilməsinə baxmayaraq hər yer aydınlıq idi. Səbəbi isə məlumdur, ətrafa od vurmuşdular, yanğınlar törədilmiş, top atəşi açılmışdır. Camaatın ah-naləsi, yaxınlarının heç birini tapa bilməməsi, şaxtalı gecədə meşədə donaraq gözləmək…bunlara baxmayaraq, onlar hələ də hər şeyin gözəl olacağına inanırdılar.

Digər şahidlərdən biri olan Fərman Qəzənfər oğlu Məmmədovun dedikləri də çox acıdır. “Heç nə yeyib içmədən 3 gün dondurucu soyuqda qaldıq. Sonra ermənilərə əsir düşdük. Bizi vəhşicəsinə döyərək Əsgəran polis bölməsinə gətirdilər. Orada bizi zirzəmidə 10 gün boyunca saxladılar. Orada təxminən 20-30 adam var idi. Həbsxana gözətçiləri hər gün bizi polad dəyənəklə döyür, gənc qadınlara təcavüz edirdilər. Qida təminatımız da yox idi. O vaxt uşaq idim, qorxudan ağladıqda ermənilər məni yerə yıxıb təpiklə vəhşicəsinə döyürdülər. Buna görə də böyrəklərim xəstədi. 10 gün sonra azad edildik. 1996-cı ilə qədər tibbi müalicə aldım. Ermənilər evimizi, bütün malmülkümüzü taladılar.” Şahidlərin ifadələrini dinlədikcə həmin gecə baş verənlərin ağrısının heç bir zaman keçməyəcəyini anlayırıq. Axı bu vəhşilikləri insan övladı necə törədə bilərdi?!

Mənbələrdə olan məlumatlara əsasən, 1997-ci ildə Xocalı faciəsi ilə bağlı elmi araşdırmalar və şahid ifadələri toplanaraq müxtəlif dillərdə nəşr olunmuşdur. Azərbaycan tarixçiləri və hüquqşünasları beynəlxalq məhkəmələrdə Xocalı soyqırımı ilə bağlı işlər aparmışlar və bu işlər hələ də davam edir. Həmçinin, Xocalı şahidləri müxtəlif beynəlxalq məhkəmələrdə çıxış ediblər. Faciənin hər yerdə tanıdılması üçün bununla kifayətlənməyiblər. Paytaxtımızda Xocalı Soyqırımı Abidəsi inşa edilib və hər il burada anım tədbirləri keçirilir. Bununla yanaşı bir sıra xarici ölkələrdə, Türkiyə, ABŞ, Almaniya, Meksika, Pakistan və s. Xocalı qurbanlarının xatirəsinə abidələr qoyulub.

Bu dəhşətli hadisənin bir çox ölkələr tərəfindən kütləvi qətl olaraq tanınmasına baxmayaraq, bu hücuma görə cavabdeh olanlar indiyədək məsuliyyətə cəlb edilməyiblər. 2019-cu ilin noyabrında Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın bu qırğını “ağ yalan” adlandıraraq bunun “azərbaycanlıların özləri tərəfindən törədildiyini”bildirib və hadisəni təkzib edib.

Human Rights Watch Xocalı faciəsini Dağlıq Qarabağ müharibəsində törədilmiş ən böyük vəhşiliklərdən biri kimi qiymətləndirib. Avropa Şurası, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, Pakistan, Meksika, Kolumbiya, Çexiya, Sudan, Peru və s. Xocalı hadisələrini soyqırımı və insanlığa qarşı cinayət kimi tanıyıblar. Təəssüf ki, hələ də bu qətliamı tanımayan ölkələr var. Heydər Əliyev və İlham Əliyev Xocalı faciəsinin beynəlxalq səviyyədə tanıdılması üçün mühüm işlər görüblər. Xocalı soyqırımının dünya ölkələri tərəfindən tanınması, beynəlxalq tribunalarda məsələ qaldırılması və ədalətin bərpası üçün bir sıra tədbirlər təşkil olunmuşdur.

Bu faciə hər birimizi dərindən yaraladı, amma azadlıq eşqimizi, işğalla barışmaz mövqeyimizi sarsıda bilmədi. 44 günlük Vətən savaşında qəhrəman oğullarımız Xocalı qatillərini məhv etməklə soydaşlarımızın qanını yerdə qoymadılar. İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Xocalı rayonunun 9 kəndi Ermənistan işğalından azad olunmuşdur.

Doğrudur,bu gün biz bu sevinci yaşasaq belə, keçmişi əsla unutmamalıyıq. Gələcəyi qurmağın ən başlıca yolu keçmiş tariximizi düzgün bilməkdir. Bacardıqca bu tarixi ölkə xaricinə çıxartmaqdır. Hər nə qədər acı bir tarix olsa da, ermənilərin törətdikləri bu amansızlıqları tanıtmaq bizim borcumuzdur.