Türkiyə və Azərbaycan arasında münasibətlər daha geniş regional inteqrasiyanı asanlaşdıracaq
Tutu Həmzəyeva
YAP Suraxanı rayon təşkilatının üzvü
Suraxanı rayonu 318 nömrəli tam orta məktəbin direktor müavini
Zəngəzur dəhlizinin açılması həqiqətən də Cənubi Qafqaz regionunda geosiyasi və iqtisadi reallıqları dəyişdirmək üçün əhəmiyyətli potensiala malikdir. İşgaldan azad edilmiş Azərbaycan torpaqlarını Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə quru yolu ilə birləşdirməyi hədəfləyən dəhliz həm də Asiya və Avropa arasında daha geniş ticari əlaqə təşəbbüslərinin bir hissəsini təşkil edir. Zəngəzur dəhlizi Ermənistan və Azərbaycan arasında 2020-ci ildə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə son qoyan sülh sazişinin bir hissəsi idi. Bütün razılaşmalara əməl olunarsa və yerinə yetirilərsə, bu, regionda davamlı sülhə potensial olaraq töhfə verə bilər.
Zəngəzur dəhlizinin əhəmiyyətini anlamaq üçün regionun geosiyasi dinamikasını açıqlamaq lazımdır. Ermənistanla 30 il davam edən münaqişə, Azərbaycan üçün ticarəti xüsusilə bahalaşdırmışdı. Neft və qaz ticarəti baxımından Azərbaycan öz boru kəmərlərini Gürcüstan ərazisindən keçirmək məcburiyyətində qalmışdı, bu, ticarətin dəyərini və müddətini artıran dolama yoldur. Üstəlik, bu alternativ marşrut Azərbaycanın Gürcüstan qarşısında diplomatiyasını çətinləşdirirək, onu mühüm əhəmiyyət kəsb edən neft və qaz ticarəti üçün Gürcüstanın siyasi sabitliyindən və ikitərəfli münasibətlərdən asılı vəziyyətə saldı. Hər hansı siyasi iğtişaş və ya ikitərəfli fikir ayrılığı halında Azərbaycanın əsas iqtisadi həyat xətti təhlükə altına düşə bilərdi.
Zəngəzur dəhlizinin açılması xüsusilə Türkiyə, Azərbaycan və regionun digər ölkələri arasında daha geniş regional inteqrasiyanı asanlaşdıracaq. O, ticarət və mübadilə üçün yeni yollar açacaq, iqtisadi artım və inkişafa təkan verəcəkdi. Dəhliz potensial olaraq regionda geosiyasi tarazlığı dəyişə bilər. Məsələn, bu, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında birbaşa quru əlaqəni təmin edəcək, bu iki ölkənin strateji tərəfdaşlığını gücləndirəcək və onların regionda təsir imkanlarını artıracaq.
Ticarət və nəqliyyatı asanlaşdırmaqla Zəngəzur dəhlizi birləşdirdiyi ölkələrin iqtisadiyyatını əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər. Təkmilləşdirilmiş əlaqə ticarəti, turizmi və sərmayəni stimullaşdıraraq iqtisadi artımı gücləndirəcək. Dəhliz həm də humanitar yardım üçün marşrut təmin edə və regiondakı icmalar üçün əsas xidmətlərə çıxışı artıra bilər. Bununla belə, bu dəyişikliklərin miqyası daha çox iştirak edən ölkələrin siyasətindən, əldə edilmiş razılaşmaların xüsusiyyətlərindən və qlobal geosiyasi kontekstdən asılı olacaq.
Zəngəzur dəhlizinin açılması Azərbaycan üçün, daha doğrusu, Türkiyə üçün çox əhəmiyyətli rolu var. Bu birbaşa marşrut Ermənistandan yan keçir və mühüm neft və qaz ticarətində Gürcüstandan asılılığı əhəmiyyətli dərəcədə azaldır, beləliklə, Azərbaycanın geosiyasi riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Azaldılmış tranzit vaxtı və xərcləri ilə dəhliz Azərbaycan və Türkiyə arasında ticarət potensialını stimullaşdıracağını vəd edir. Zəngəzur dəhlizinin açılışı Azərbaycan və Türkiyə arasında ticarət və nəqliyyat əlaqələrini əhəmiyyətli dərəcədə dərinləşdirəcək. Bu iki ölkə artıq möhkəm ikitərəfli əlaqələrə malikdir və Türkiyə Azərbaycanın əsas ticarət tərəfdaşlarından biridir.
Dəhlizin açılması ilə ticarət həcminin artacağı gözlənilir. Sadələşdirilmiş logistika və xərclərin azaldılması Azərbaycan neftinin və qazının Türkiyəyə ixracını, Türkiyə mallarının isə Azərbaycana idxalını asanlaşdıracaq. Dəhlizin əlçatanlığı həm də yeni sənaye sahələrini ticarətlə məşğul olmağa təşviq edə bilər və beləliklə, iki ölkə arasında iqtisadi əlaqələri şaxələndirə bilər. Zəngəzur dəhlizi iki ölkə arasında nəqliyyatı da gücləndirəcək. Məsələn, hazırda Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyəni birləşdirən Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolunun marşrutu dəyişdirilə bilər, nəqliyyat və logistika rasionallaşdırıla bilər.
Zəngəzur dəhlizinin təsiri təkcə Azərbaycan və Türkiyə ilə məhdudlaşmır. Dəhlizin açılması Avrasiya regionunun geoiqtisadi mənzərəsini yenidən müəyyən edə bilər. Azərbaycan və Türkiyə arasında birbaşa əlaqə Rusiya və İrandan yan keçməklə Avropa ilə Mərkəzi Asiya arasında daha sürətli, daha ucuz marşrut yarada bilər. Bu, Avropa İttifaqının Xəzər və Yaxın Şərq regionundan birbaşa və şaxələndirilmiş təbii qaz tədarükünü təmin etmək məqsədi daşıyan Cənub Qaz Dəhlizi strategiyasına təsir göstərir. Zəngin neft və qaz ehtiyatlarına malik Azərbaycan bu strategiyada əsas rol oynayır.
Zəngəzur dəhlizinin açılması Azərbaycan üçün ticarət və geosiyasi risklərini azaltmaq üçün böyük fürsət təqdim edir. Dəhliz təkcə Azərbaycan və Türkiyə arasında iqtisadi əlaqələri gücləndirməyi vəd etmir, həm də Avrasiyanın daha geniş ticarət mənzərəsinə təsir göstərə bilər. Geosiyasi gərginlik arxa plana keçərkən, dəhlizin açılması Azərbaycanın ticarət dayanıqlılığı axtarışında mühüm mərhələ olduğunu göstərir.
