“Azərbaycandan-Azərbaycana” prinsipi ilə reallaşan sülh və əməkdaşlıq yolu

Vüqar Seyidov

YAP Suraxanı rayon təşkilatının sədri

Bildiyiniz kimi Co Bayden hakimiyyəti Azərbaycana qarşı ikili standartlarla yanaşmış və dırnaqarası demokratiya institutları vasitəsi ilə ölkəmizi bir çox əsassız iddialarla ittiham etmişlər. Əlbəttə, bu kimi hallar dünyanın super gücü sayılan ABŞ-la regionun taleyini dəyişmək iqtidarında olan Azərbaycanın münasibətlərini qeyri-konstruktiv istiqamətə yönləndirirdi. Ötən 8 il ərzində dəfələrlə Bayden administrasiyası Azərbaycana qarşı ədalətsiz mövqeyi ilə fərqlənib. Hətta ABŞ prezidentləri tərəfindən həmişə təxirə salınan 907-ci düzəlişin Azərbaycana qarşı yenidən aktuallaşdırılması özü belə Bayden hakimiyyətinin münasibətlərə vurduğu ziyanın əsas göstəricilərindəndir.

Çox təəssüf doğuran haldır ki, ABŞ cəmiyyətində və mətbuatında hələ də ölkəmizlə bağlı ya ətraflı məlumat yoxdur, ya da erməni lobbisinin təsiri ilə yalan və iftiralar Bayden hakimiyyəti dönəmində çox sürətlə tirajlanırdı. Bu məqamı cənab Prezident də öz çıxışında xüsusi qeyd edərək dedi ki, uzun illərdir Azərbaycan ABŞ mediasında demonlaşdırılıb. Bəli, Prezident Trampın ədalətli şəkildə “saxta xəbər” adlandırdığı media orqanlarında “Washington Post”, “New York Times”, “Newsweek” və digər media qurumları müntəzəm olaraq Azərbaycan haqqında şayiələr yayır, bizə hücum edir, təhqiramiz məqalələr dərc edir və Amerika ictimai rəyini yanlış istiqamətə yönləndirirdilər. Ümid edirik ki, yeni dövrdə artıq ABŞ-la münasibətlər ölkə mediasının da gündəmini doğru istiqamətə yönləndirəcəkdir.

ABŞ-ın yeni administrasiyasının əhəmiyyətli xidmətlərindən biri də dırnaqarası demokratiya institutlarına layiq olduqları mövqedən çıxış etmələri olmuşdur. “Human Rights Watch”, “Freedom House” kimi Azərbaycanı sevməyən QHT-lər, ya da USAID və Azadlıq Radiosu kimi qurumların mövqeləri artıq ali hakimiyyət orqanı – Ağ Ev tərəfindən ciddi qəbul olunmur.  Biz bilirik və artıq danılmaz faktdır ki, bu anti-Azərbaycan təbliğatının aparıcı qüvvəsi məhz Bayden administrasiyası idi. Bu gün artıq yeni Prezident və yeni administrasiya ilə yeni ümidlər yaranır və uğurlar əldə etmək asanlaşır. Əlbəttə, Azərbaycanın müstəqil və qalib siyasət yürütməsi, regionda söz sahibi olması kimlərinsə xoşuna gəlməyə bilər. Lakin bizim yolumuz da, mövqeyimiz də birdir.

Hələ seçkilər ərəfəsində cənab İlham Əliyev çox ciddi proqnoz irəli sürmüş və Trampın seçiləcəyi ilə bağlı öz fikirlərini ifadə etmişdir. Daha sonra Şuşa Media Formunda cənab Trampla bağlı fikirlər səsləndirmiş və bu fikirlər Tramp tərəfindən sosial şəbəkə hesabında dərc olunmuşdur. Görüşdən əvvəl qarşılıqlı diplomatik jestlər əslində bu görüşün hansı formatda və mühitdə keçəcəyi haqqında fikir formalaşdırırdı. Proqnozlar düz çıxdı. Ermənistanın baş nazirinin reallıqları qəbul etməsi və başqa yolunun olmaması onun da bu sülhə razı olduğunu, canfəşanlıq etdiyini göstərdi. Hətta görüş əsnasında cənab Prezidenti dəfələrlə təsdiq etməsi və “heç bir əlavəm yoxdur” deməsi də həyəcanından xəbər verən amil idi.

Qeyd etmək lazımdır ki, cənab Trampla cənab İlham Əliyev ilk dəfə qarşılaşır və münasibət qururdular. Amma ABŞ kimi nəhəng dövlətin başçısının Azərbaycan liderinə bu qədər isti, hörmət, etimad və ehtiramla yanaşması cənab Prezidentin şəxsi xarizmasından xəbər verən amildir. Tramp Azərbaycanın imkanlarını yaxşı bilir və deyə bilərəm ki, son illər istər hərbi, istər siyasi və istərsə də iqtisadi sferada əldə etdiyimiz uğurlarla biz dünya ictimaiyyətinin diqqətini çəkə bilmişik. Nəticədə ABŞ bizim illərdir yarımcıq qalan məsələmizi başa çatdıraraq gələcəkdə bizimlə çox sıx əməkdaşlıq etmək istəyir.

Ağ Evin açarlarının təqdim olunması isə ABŞ-ın görüşün gələcəyinə olan ümidindən xəbər verir. ABŞ Prezidenti Donald Trampın Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə Ağ Evdə təqdim etdiyi “Ağ Evin rəmzi açarı” ABŞ diplomatiyasında nadir hallarda verilən hədiyyələrdən biridir. Donald Tramp bu simvolik açarı prezidentliyi dövründə cəmi üç şəxsə təqdim edib: Benyamin Netanyahu, Taro Aso və Elon Musk. Ağ Evin “qızıl açarı” ABŞ siyasi mədəniyyətində nadir təqdim olunan simvolik hədiyyədir. Açar dərin diplomatik məna daşıyır, etimad, strateji tərəfdaşlıq və yüksək hörmətin nişanı sayılır. Hədiyyə simvolik olaraq Ağ Evin və ABŞ Prezidentinin “qapılarının” həmişə açıq olduğu mesajını verir. Siyasi analitiklərə görə, belə bir hədiyyə sadəcə protokol jesti deyil, həm də strateji mesajdır. Və bununla da Ağ Evin simvolik açarının Cənab Prezident İlham Əliyevə təqdim olunması, onun qlobal arenada nüfuzunun və ABŞ-Azərbaycan münasibətlərində etimadın ali göstəricisidir.

Vaşinqtonda olan görüşün əsas məqamlarını təhlil edərkən görürük ki, Azərbaycan çox böyük diplomatik və siyasi qələbə əldə etmişdir. Bu məqamda xatırlatmaq istərdim ki, bütün siyasi və diplomatik uğurların əsasında 44 günlük Vətən müharibəsində və 23 saatlıq lokal anti-terror əməliyyatlarında şəhid olan oğullarımızın canı və sağlamlığını itirən qazilərimizin qanı dayanır. Yəni əgər biz döyüş meydanında belə şanlı zəfər qazanmasaydıq, heç vaxt siyasi təsiretmə qabiliyyətimiz bu qədər yüksək olmazdı.

Azərbaycan Respublikası ilə Amerika Birləşmiş Ştatları arasında Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması məqsədilə Strateji İşçi Qrupunun yaradılması haqqında anlaşma memorandumu imzalanıb. Bu məsələ çox ciddi məsələdir. Belə ki, hər dövlətlə, xüsusi ilə ərazisi və əhalisi Azərbaycan kimi o qədər də böyük olmayan dövlətlərlə belə strateji tərəfdaşlıqlar yaratmır. Çünki ABŞ-ın o qədər böyük imkanları mövcuddur ki, ona lazım olanı digər subyektləri özündən kənarda saxlamaqla da əldə edir. Nəzərə alsaq ki, Azərbaycan NATO-nun 10 ölkəsi, yəni ABŞ-ın 10 tərəfdaşı ilə strateji əməkşlıq edir. O zaman ABŞ-ın bizimlə memorandumu imzalaması elə də təəccüblü olmamalıdır. Bu əməkdaşlıq həm böyük imkan, eyni zamanda böyük öhdəlik və məsuliyyətdir. Biz regionda ABŞ-ın strateji tərəfdaşı olmaqla böyük fürsətlər əldə edirik. Strateji tərəfdaşlıq formatı bir çox sahəni əhatə edir - qarşılıqlı investisiya, ticarət, rabitə, süni intellekt, tranzit, müdafiə sahəsi, terrorçuluğa qarşı mübarizə və digər sahələr də buraya daxildir.

Başqa bir vacib məsələ ABŞ Prezidenti tərəfindən Azadlığa Dəstək Aktına 907-ci düzəlişin tətbiqinin dayandırılmasıdır. 907-ci düzəliş faktiki olaraq Azərbaycana birbaşa maddi yardımların göstərilməsini qadağan edir və iki ölkə arasında münasibətlərin inkişafına əngəl törədirdi. Onun ləğv olunması isə strateji baxımdan mühüm əhəmiyyət daşıyacaq. Dəfələrlə Ulu Öndər Heydər Əliyev və daha sonra Prezident cənab İlham Əliyev bu düzəlişin haqqsız olduğunu bildirib. Ümumiyyətlə, nə üçün axı belə bir düzəliş Azərbaycan dövlətinə, xalqına qarşı tətbiq olunduğunu bilən varmı?! Axı Azərbaycan işğalçı deyil, Azərbaycan torpaqları işğal olduğu halda Ermənistana qarşı bu qədər humanist davranmaq ABŞ kimi bir dövlətin nüfuzuna yaraşmayan amil idi. 8 avqust 2025-ci ildə ABŞ Prezidenti Donald Tramp tərəfindən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Vaşinqtona işgüzar səfəri çərçivəsində “Freedom Support Act” qanununun 907-ci maddəsinin tətbiqini tam dayandıran sənəd imzalandı.  907-ci düzəlişin ləğvi həm Azərbaycan-ABŞ münasibətləri, həm də Cənubi Qafqazda Azərbaycan-ABŞ-Ermənistan əməkdaşlığı üçün yeni imkanlar açacaq. Bu da təbii olaraq müsbət və strateji baxımdan əhəmiyyətli bir hadisə kimi dəyərləndirilə bilər.

Xalqımızın yaddaşında bir faydasız qurum kimi qalan ATƏT-in Minsk qrupu artıq tarixin tozlu səhifələrində qaldı. Artıq münaqişə, iddiaları yoxdur. Nə üçün Minsk qrupu hələ də fəaliyyətini davam etdirməlidir. Bu şərt Azərbaycanın irəli sürdüyü və israr etdiyi məqamlardan biri idi. ATƏT-in Minsk qrupunun məntiqsiz və mənasız bir amil olaraq ləğv olunması labüd idi.

Azərbaycan, Amerika Birləşmiş Ştatları və Ermənistan liderlərinin Sammiti keçirilib və bu görüşün nəticəsində Azərbaycan və Ermənistan liderləri tərəfindən, habelə şahid qismində ABŞ Prezidenti tərəfindən Birgə Bəyannamə imzalanıb. Dünyanın bir nömrəli ofisində, dünyanın ən qüdrətli prezidentinin iştirakı ilə sülh müqaviləsinin paraflanması özü artıq Azərbaycana qarşı olan böyük etimad və ehtiramın göstəricisidir. Cənab İlham Əliyevin bir nömrəli ofis və ən qüdrətli prezident sözlərini həm mətbuat konfransında, həm də yerli mətbuata müsahibəsində işlətməsi nə prezident Trampa tərif, nə də başqaların qarşı yönəlmiş bir addım idi. Birincisi, bu, reallıqdır. Son baş verən hadisələr açıq göstərir ki, ABŞ yenidən dünyadakı mövqeyini gücləndirir və onunla hesablaşmayanların sonu elə də yaxşı olmur. İkincisi isə bu, bir xəbərdarlıq idi. Bəli, Ermənistanın baş nazirinə və cəmiyyətinə! Bilirsiniz ki, paraflanma hələ tam sülh müqaviləsi deyil. Ermənistan Respublikasının ali qanununda Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları yer almaqdadır. Ən əsası isə bu millətin xarakterində dəyişkənlik və sözünün üstündə durmama kimi əlamətlər vardır. Cənab Prezident dünya ictimaiyyətinin gözü qarşısında diplomatik ustalıqla Paşinyan və Ermənistanı əgər razılaşmanı yerinə yetirməsə nələr gözlədiyini ifadə etdi.

SOCAR və ExxonMobil korporasiyası arasında “Əməkdaşlıq haqqında Memorandum” imzalanıb. Azərbaycan Cənubi Avropada ən əsas enerji təminatçısı kimi çıxış edir. Azərbaycan dünyada, hətta Suriyaya belə öz qazı ilə humanitar yardım edir. Azərbaycan öz enerji ehtiyyatlarını Ukraynadakı enerji böhranının aradan qaldırılmasında istifadə edir. Yəni, milli sərvətlərimiz milli maraqlarımız naminə və ümumdünya mənafeyi üçün təmkinlə və ağılla istifadə olunur.

Azərbaycan yalnız neft-qaz istehsal edən ölkə deyil. Azərbaycan tranzit ölkə kimi də yaratdığı imkanlar vasitəsilə bütün regionda neft-qaz istehsal edən ölkələr dünya bazarına rahatlıqla çıxa bilər. Bu fikri cənab Tramp “sizin böyük imkanlarınız var” deyərək təsdiq etmişdir. Bir sözlə, Azərbaycan özü inkişaf tempi ilə ABŞ-a, Aİ-na, hərbi gücü ilə isə NATO-ya nə yük olacaq, nə də problem yaradacaq. Əksinə, dəstək olacaq. Qərb bunu təhlil edib və sonda belə bir nəticəyə gəlib ki, Azərbaycanla münasibətlər labüddür, vacibdir və istisna olunmur.

Bu görüşdə həm də “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutunun” həyata keçiriləcəyi təsbit olunub. Başqa sözlə Zəngəzur dəhlizi reallaşır. Azərbaycanın şərtləri qəbul olunur. Azərbaycan və İlham Əliyev döyüş meydanında qalib olduğu kimi siyasi sferada da zəfər çalır. Hər bir qalibiyyətin dünya tərəfindən, yəni dünyanın əksəriyyəti tərəfindən qəbul olunmasına ciddi ehtiyac vardır. 10 noyabr bəyannaməsi əldə etdiyimiz qələbənin qəbul olunması istiqamətində ciddi sənəddir. Lakin daha ciddi sülh müqaviləsinə ehtiyac var. Həmin bəyannamədə Naxçıvana gediş-gəlişin maneəsiz olması amili mövcuddur və Ermənistan 5 il əvvəl boynuna götürməyə məcbur olduğu bu öhdəliyi de-yure və de-fakto icra etmiş olacaq. Azərbaycanın diqtə etdiyi yol onun istədiyi qaydada açılır. Əslində mahiyyət etibarı ilə bu gün bu yolun nə adlandırılmasının elə də böyük əhəmiyyəti yoxdur. Əsas əldə olunan nəticələrdir. Bir də öncə cənab Prezident və xalqımız bu dəhlizin adını Zəngəzur dəhlizi qoyub. Deməli, sənədlərdə deyil qəlblərdə, könüllərdə, yəni de-fakto bu yolun adı Zəngəzur dəhlizidir. De-yure “Beynəlxalq Sülh və Rifah naminə Tramp Marşrutu” adlanan yoldan Azərbaycan vətəndaşları çox rahat şəkildə “Azərbaycandan-Azərbaycana” prinsipi ilə maneəsiz gedəcəklər. Bu yolda Ermənistan sərhədçiləri, ordusu deyil, Amerikan şirkəti xidmət aparacaqdır.

Əlbəttə, imzalanan sənəddən sonra dövlət başçısının öz yaxın dostları ilə, qardaşı ilə əlaqə saxlamağı və məlumat verməyi çox təbiidir. Cənab İlham Əliyevin “bizim bir ailəmiz var, o da Türk Dünyası” fəlsəfi, ideoloji və siyasi fikri bir daha özünü təsdiq etmişdir. Türkiyə, Özbəkistan, Türkmənistan və Qazaxıstanın rəhbər şəxsləri ilə telefonda danışmağı və məlumat verməyi sübut edir ki, bizim yolumuz da və amalımız da birdir.

Əlbəttə, məqsədimiz heç də bütün dövlətləri razı salmaq deyil. Biz öz milli maraqlarımız üçün mübarizə aparırıq. Kimlərsə bizimlə eyni yolda eyni hədəflərə malikdirlərsə, biz onlarla əməkdaşlığa hazırıq. Məqsədimiz regionumuzda sülh və əməkdaşlıqdır.