Azərbaycan-Çin Strateji Tərəfdaşlığı: Yeni Dövrün İqtisadi və Siyasi Perspektivləri
Kamran Xəlilov
YAP Suraxanı rayon təşkilatının üzvü
Suraxanı rayonu, 281 nömrəli tam orta məktəb müəllimi
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 21 aprel 2025-ci ildə Çinin “Sinxua” agentliyinə verdiyi müsahibə,iki ölkə arasında 2023-cü ildə imzalanan strateji tərəfdaşlıq bəyannaməsinin dinamikasını və gələcək perspektivlərini əks etdirir.Bu müsahibə,Azərbaycan-Çin münasibətlərinin təkcə iqtisadi deyil,həm də siyasi,mədəni və təhsil sahələrində dərinləşməsi istiqamətindəki addımları vurğulayır.2023-cü il iyulun 3-ü tarixində imzalanan “Azərbaycan Respublikası ilə Çin Xalq Respublikası arasında strateji tərəfdaşlığın qurulması haqqında Birgə Bəyannamə” əlaqələri yeni səviyyəyə qaldırdı.Bəyannamə,tərəflərin enerji,nəqliyyat,texnologiya və təhsil kimi sahələrdə əməkdaşlığını hüquqi çərçivəyə salır.Prezident İlham Əliyev qeyd edir ki,bu sənəd təkcə formal deyil,həm də iki xalqın tarixi və mədəni yaxınlığına əsaslanan bir vizyonu əks etdirir.
“Çin hazırda Azərbaycanın dördüncü ən böyük ticarət tərəfdaşıdır” – deyə prezidentin bildirişi var.Ölkədə Çin kapitalı ilə 375 şirkət qeydə alınıb,onlardan 298-i aktiv fəaliyyət göstərir.Bu şirkətlər əsasən infrastruktur,enerji və texnoloji layihələr üzrə işləyir.Lakin,Prezidentin vurğuladığı kimi,tərəflər arasında hələ də istifadə edilməmiş böyük potensial var.Məsələn,“Kəmər və Yol” təşəbbüsü çərçivəsində Azərbaycanın coğrafi mövqeyi Çin məhsullarının Avropa və Yaxın Şərq bazarına çıxışını asanlaşdıra bilər.Bu çərçivədə,“Bakı-Tbilisi-Qars” dəmir yolu xəttinin genişləndirilməsi və Xəzər dənizi sahilində yeni liman infrastrukturlarının inşası kimi konkret layihələr üzrə danışıqlar davam edir.Çin şirkətləri tərəfindən Azərbaycanda təmiz enerji sahəsində investisiyaların artırılması da planlaşdırılır. Məsələn,2024-cü ildə Mingəçevir şəhərində Çin texnologiyaları əsasında quraşdırılan “günəş enerjisi stansiyası” ölkənin enerji təhlükəsizliyinə əhəmiyyətli töhfə verir.Strateji bəyannamədə təhsil sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi bəyan edilib.
Bu istiqamətdə Azərbaycanın təhsil sistemində Çin təcrübəsindən istifadə,tələbə mübadiləsi proqramları və birgə tədqiqat layihələri planlaşdırılır.Məsələn,Mingəçevir Dövlət Universitetində yeni fakültələrin açılması və Çin dili tədrisinin təşviqi bu istiqamətdəki konkret addımlardandır.2024-cü ildə Bakı Dövlət Universitetində “Çin filologiyası” üzrə magistraturanın açılması və hər il 100-dən çox Azərbaycan tələbəsinə Çin universitetlərində təhsil üçün qrant verilməsi bu əməkdaşlığın əhəmiyyətini vurğulayır.Bundan əlavə,Azərbaycan Texniki Universitetində Çin mütəxəssisləri ilə birgə “Ağıllı Şəhərlər” laboratoriyasının yaradılması layihəsi iki ölkənin texnoloji sinerjisini nümayiş etdirir.Təhsil əlaqələri təkcə ali məktəblərlə məhdudlaşmır:Azərbaycan məktəblərində Çin dili dərslərinin tədrisi üçün 50-dən çox Çin pedaqoqu ilə əməkdaşlıq edilir.Azərbaycanın Çin vətəndaşları üçün vizasız rejim tətbiq etməsi turizm və işgüzar əlaqələrin artırılmasında mühüm rol oynayır.Bu qərarın təsiri artıq müşahidə olunur:2025-ci ildə Bakıda keçirilən “Yeni Dünya Nizamına Doğru” forumunda Çin nümayəndə heyətinin fəal iştirakı bu siyasətin uğurunu nümayiş etdirir.
2023-cü ildə Azərbaycanı ziyarət edən Çin turistlərinin sayı 35 minə yaxın
2024-cü ildə Füzuli şəhərində Çin şirkətləri tərəfindən “ağıllı şəhər” konsepsiyası əsasında infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi bu əməkdaşlığın təzahürlərindən biridir.Siyasi cəhətdən isə Azərbaycanın Çinin BMT-dəki təşəbbüslərini dəstəkləməsi və Çinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə verdiyi dəstək,tərəflərin qarşılıqlı etimadını nümayiş etdirir.2024-cü ildə BMT Təhlükəsizlik Şurasında Çinin təqdim etdiyi “Sülhə Dəstək” rezolyusiyasına Azərbaycanın səs verməsi bu əməkdaşlığın nümunələrindən biridir. Azərbaycan-Çin münasibətləri yalnız iqtisadi maraqlarla məhdudlaşmır.Tərəflərin mədəni və tarixi yaxınlığı,həmçinin beynəlxalq arenada uyğun siyasi baxışları bu tərəfdaşlığı daha da möhkəmləndirir.Prezident İlham Əliyevin Sinxuaya verdiyi müsahibədə qeyd etdiyi kimi:“Biz hər zaman qardaşlarımızın yanındayıq” — bu ifadə,Azərbaycanın Çinlə əməkdaşlıqda davamlılıq və etimad siyasətinin əsasını təşkil edir. Gələcəkdə tərəflərin birgə layihələri arasında alternativ enerji mənbələrinin inkişafı,ağıllı şəhər texnologiyalarının tətbiqi və hətta kosmik sənayenin inkişafı kimi sahələr də ola bilər.
Məsələn, Azərbaycanın “Şərq-Qərb” nəqliyyat dəhlizində Çin investisiyalarının artırılması,hər iki ölkənin regional ticarət həcmini 2-3 dəfə artıra biləcək potensiala malikdir.Təhsil sahəsində isə planlaşdırılan birgə universitet layihələri,tələbə mübadiləsi proqramları və Çin texnoloji şirkətlərinin Azərbaycanda tədqiqat mərkəzləri açması bu əməkdaşlığın növbəti mərhələlərini təşkil edir.Azərbaycan-Çin əməkdaşlığı, hər iki ölkənin strateji prioritetlərini uyğunlaşdıran və qarşılıqlı rifah, elm-texnika inkişafı və beynəlxalq təsir dairələrinin genişlənməsi istiqamətində davam edən dinamik bir proses kimi formalaşır.
