20 noyabr-Ağdam şəhəri günü

Lamiyə Əliyeva

Ağdam, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yerləşən bir şəhərdir. Ağdam tarixi və mədəni əhəmiyyətə malikdir. Ağdam, əvvəllər çoxsaylı tarixi abidələri, kənd təsərrüfatı və ticarət sahəsində inkişaf etmiş bir şəhər olmuşdur. Ağdamın tarixi çox qədim və zəngin bir keçmişə malikdir. Ağdamın tarixi, əsrlər boyu Qarabağ ərazisindəki digər şəhərlər kimi, müxtəlif mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların izlərini daşıyır. Əvvəlki dövrlərdə Ağdam ərazisində müxtəlif etnik qruplar yaşamışdır. Şəhərin adı ilk dəfə XVI əsrdə mənbələrdə qeyd olunmuşdur. Bu dövrdə Ağdamın ərazisi, Qarabağ xanlığının tərkibinə daxil olub.

Ağdam, XVIII əsrdə Qarabağ xanlığının tərkibində mühüm bir yaşayış məntəqəsi idi. Şəhər, XVII əsrin sonlarından başlayaraq bölgədə yerləşən digər şəhərlərlə, xüsusən də Şuşa ilə sıx ticarət əlaqələri qurmuşdur. XIX əsrdə, Rus İmperiyasının Cənubi Qafqazı işğal etməsi nəticəsində Ağdam Rusiyanın tərkibinə daxil oldu. 1828-ci ildə imzalanan Türkmənçay Sülh Müqaviləsi ilə, Ağdam və digər Qarabağ torpaqları Rusiyanın nəzarətinə keçdi. Bu dövrdə şəhər əhalisi artmağa başladı və onun inkişafı daha da sürətləndi.

XX əsrin əvvəlində Ağdam, ticarət və sənaye baxımından inkişaf etmiş bir şəhər idi. Şəhər əhalisi əsasən azərbaycanlılardan ibarət idi, həmçinin burada erməni və rus icmaları da var idi. Ağdamda zəngin kənd təsərrüfatı, xüsusən də taxılçılıq və üzümçülük inkişaf etmişdi. Həmçinin şəhərdə müxtəlif mədəniyyət və təhsil müəssisələri fəaliyyət göstərirdi. Ağdamın əsas bazarları, həm yerli əhalinin, həm də xarici ticarətçilərin mərkəzi olmuşdu.

Sovet dövründə Ağdam daha da inkişaf etdi və kənd təsərrüfatı, xüsusən də üzümçülük və şərabçılıq sahələrində müasir texnologiyalar tətbiq olundu. Şəhərdə yeni infrastruktur obyektləri, məktəblər, mədəniyyət evləri və digər ictimai binalar tikildi. Ağdam, həm də Azərbaycanın təhsil və mədəniyyət mərkəzlərindən birinə çevrilmişdi. 1991-1994-cü illərdə baş verən Ermənistan-Azərbaycan müharibəsi nəticəsində Ağdam, 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olundu. Ağdamın işğalından əvvəl şəhərdə təxminən 40,000 nəfər əhali yaşayırdı. Şəhər işğal olunduqdan sonra Ağdamın əhalisi, Azərbaycan ərazisinə məcburi köçkün olaraq gedərək, digər bölgələrə sığındı. Ağdam şəhəri, işğaldan sonra uzun müddət erməni silahlı qüvvələrinin nəzarətində qaldı və şəhər tamamilə dağıldı. Dağıntılar və vandalizm nəticəsində Ağdamın çoxsaylı tarixi və mədəni abidələri, o cümlədən Cümə Məscidi, Ağdam atları ilə məşhur olan kəndlər və digər tarixi yerlər məhv oldu.

2020-ci ilin 27 sentyabrında başlayan və 10 noyabrda sona çatan İkinci Qarabağ Müharibəsi nəticəsində, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ağdam şəhərini və ətraf əraziləri işğaldan azad etdi. Bu, Azərbaycan üçün böyük strateji və psixoloji qələbə oldu, çünki Ağdam, Şuşa və Laçın kimi işğaldan azad edilən digər şəhərlərlə birlikdə, Qarabağın mərkəzi bölgələrinin geri alınmasını təmin etdi. 10 noyabr 2020-ci ildə imzalanan atəşkəs bəyanatı ilə əlaqədar olaraq, Ağdam şəhəri və ətraf ərazilər Azərbaycan tərəfindən nəzarətə götürülmüşdür. Bu hadisə, Qarabağ münaqişəsi tarixində bir dönüm nöqtəsi olaraq yadda qaldı.

Ağdamın işğaldan azad edilməsi həm strateji, həm də simvolik baxımdan çox önəmli idi: Strateji Əhəmiyyət: Ağdam, Qarabağ regionunun mərkəzi hissəsində yerləşir və çoxsaylı nəqliyyat marşrutlarının qovşağında yerləşdiyi üçün iqtisadi və hərbi baxımdan əhəmiyyətli bir şəhərdir. Onun işğaldan azad edilməsi, Azərbaycanın bölgədəki hərbi və iqtisadi üstünlüyünü gücləndirdi. Simvolik Əhəmiyyət: Ağdam, 1993-cü ildə Ermənistanın işğalına məruz qalaraq, Azərbaycanın mədəni və tarixi irsinin məhv edilməsinə səbəb olmuşdu.

2020-ci ilin noyabrında Ağdamın azad edilməsi, yalnız hərbi deyil, həm də mədəni və psixoloji baxımdan böyük bir qələbə idi. Bu, Azərbaycanın işğal edilmiş ərazilərini geri alması, həm də Qarabağ bölgəsinin bərpasına başlanması demək idi. 10 noyabr 2020-ci il tarixli bəyanat, Ağdamın da daxil olduğu ərazilərin Azərbaycanın nəzarətinə keçirilməsi ilə bağlı çox mühüm bir sənəd olaraq tarixə düşdü. Bu, yalnız müharibənin bitməsi və işğaldan azad edilmiş ərazilərdə sülhün bərpa edilməsi demək deyildi, eyni zamanda Azərbaycanın Qarabağ bölgəsindəki suverenliyinin beynəlxalq səviyyədə tanınması üçün də böyük bir addım idi. Ağdamın işğaldan azad edilməsi, Azərbaycanın həm hərbi, həm də mədəni qələbəsinin bir simvolu oldu.

Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə şəhərdə quruculuq işləri həyata keçirilməyə başlandı. Ağdamdakı quruculuq işləri bir neçə əsas istiqamət üzrə həyata keçirilir: 1. İnfrastrukturun bərpası: Şəhər ərazisində yolların çəkilməsi, elektrik, su və kanalizasiya xətlərinin təmiri və yeni infrastruktur obyektlərinin tikilməsi məqsədilə işlər aparılır. 2. Yaşayış və ictimai binaların tikintisi: Ağdamda binaların, o cümlədən yaşayış komplekslərinin, məktəblərin, xəstəxanaların və digər sosial obyektlərin inşası davam edir. 3. Mədəniyyət və tarix abidələrinin bərpası: Şəhər həmçinin öz tarixi abidələri ilə məşhurdur. Ağdamın simvolu sayılan “Ağdam məscidi” və digər tarixi memarlıq nümunələri bərpa edilərək ziyarətçilərin istifadəsinə veriləcək.

Əkinçilik və kənd təsərrüfatı: Bölgənin kənd təsərrüfatı potensialını artırmaq üçün müvafiq işlər görülür, yeni əkin sahələri yaradılır və yerli sakinlərə dəstək verilir. Ağdamda quruculuq işlərinin əsas məqsədi, həmçinin bölgənin iqtisadi və sosial həyatını bərpa etmək, insanların öz doğma torpaqlarına qayıdışını asanlaşdırmaq və şəhəri əvvəlki cazibədarlığına qaytarmaqdır. Bu işlərin yerinə yetirilməsi, həmçinin ölkənin ümumi inkişafı üçün əhəmiyyətlidir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti və Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev, 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsində əldə edilən qələbədən sonra azad edilən Ağdam şəhərinə bir neçə dəfə səfər edib. Bu səfərlər, həm şəhərin bərpası ilə bağlı rəsmi təşəbbüslərin başlanğıcı, həm də Azərbaycan dövlətinin bu ərazinin gələcək inkişafına verdiyi önəmi göstərir.