Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olan dövlətlər: Sözdə yox, əməldə Azərbaycanın yanındadır
Nüşabə Abbasova
YAP Suraxanı rayon təşkilatının üzvü
Suraxanı rayonu, 285 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi
Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) son illərdə yalnız Türk dünyasında deyil, həm də beynəlxalq arenada mühüm rol oynamağa başlamışdır. Türk dünyasının birliyini təşviq etməyi məqsəd qoyan TDT üzv ölkələr arasında iqtisadi, mədəni və siyasi əməkdaşlığı gücləndirmək üçün fəaliyyət göstərir. Azərbaycan bu təşkilatda həm coğrafi, həm də strateji baxımdan mühüm yer tutur. Azərbaycanın TDT-dəki mövqeyi yalnız bir üzv dövlətdən ibarət deyil; o, həm də Türk dünyasının bir növ lideri kimi çıxış edir. Lakin, son illərdə bu təşkilatın içindəki bəzi dövlətlərin, xüsusən də Azərbaycanın qarşılaşdığı çətinliklərdə verdiyi dəstəyin praktiki olaraq nə qədər effektiv olduğu məsələsi geniş müzakirələrə səbəb olub. TDT-nin üzv ölkələrinin Azərbaycanı dəstəkləməsi, xüsusilə bəyanatlarda səslənən müsbət fikirlər, amma real addımlar atıldıqda bunu əməldə göstərmək məsələsi əslində Türk dünyasında bir birlik probleminin olduğunu ortaya qoyur.
Türk Dövlətləri Təşkilatının yaranışı və fəaliyyəti Türk dünyasının birliyini möhkəmləndirmək məqsədilə həyata keçirilən bir çox təşəbbüsün təbii nəticəsidir. Təşkilat 2009-cu ildə Naxçıvan Bəyannaməsi ilə Türk Şurası adı altında qurulmuş, 2018-ci ildə isə Türk Dövlətləri Təşkilatı adı altında yeni bir struktur olaraq fəaliyyətə başlamışdır. TDT-nin üzvləri Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Macarıstan və Türkmənistandır. Həmçinin, hər bir üzv dövlətin bu təşkilatda öz rolu və funksiyası var, amma əsas məqsəd birliyini qorumaq, birgə inkişaf və əməkdaşlığı təmin etməkdir.
Təşkilatın qurulmasında ilk növbədə Türk dilini, mədəniyyətini və tarixini paylaşan dövlətlər arasında güclü bir əməkdaşlıq yaratmaq ideyası dayanır. Təşkilatın mövcudluğu, təkcə Türk dövlətlərinin deyil, bütün dünya ölkələrinin bu regiona marağını artırmışdır. Lakin bu birliyin əməldə nə qədər səmərəli olduğuna dair suallar davam edir.
Azərbaycan, Türk Dövlətləri Təşkilatında həm coğrafi, həm də siyasi əhəmiyyəti ilə xüsusi yer tutur. Azərbaycan nəinki iqtisadi və hərbi baxımdan bu təşkilatda mərkəzi rol oynayır, həm də regional təhlükəsizlik məsələlərində və enerji siyasətində mühüm strateji mövqeyə malikdir. Azərbaycanın əldə etdiyi iqtisadi və siyasi müstəqillik, həmçinin özünə güvənən xarici siyasət kursu ölkəni Türk dünyasında lider mövqeyinə gətirib çıxarıb.
Türk Dövlətləri Təşkilatının Azərbaycan üçün əhəmiyyəti yalnız regional maraqlardan ibarət deyil, həm də beynəlxalq müstəvidəki yerini gücləndirmək baxımından böyük rol oynayır. Azərbaycanın TDT-yə üzv olan dövlətlər ilə əlaqələrinin dərinləşdirilməsi, xüsusilə Qarabağ münaqişəsinin həlli prosesində də özünü göstərib. 2020-ci il Qarabağ müharibəsi zamanı, Azərbaycan təkcə yerli güclərlə deyil, həm də beynəlxalq dəstək və həmrəylik gözləyirdi. Bu zaman Türk dövlətlərinin rəsmi bəyanatları, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən diplomatik təşəbbüslərini və hətta siyasi dəstək vermələrini, lakin praktiki addımların azlığı məsələsi gündəmə gəldi.
TDT-nin üzv dövlətləri həmçinin Azərbaycanla siyasi münasibətləri davamlı şəkildə gücləndirməyi hədəfləsələr də, əməldə dəstəkləyici addımların sayı zaman-zaman azalmışdır. Məsələn, 2020-ci ildəki Qarabağ müharibəsi zamanı, təşkilatın bəzi üzv dövlətləri müharibənin başa çatmasından sonra siyasi bəyanatlarla çıxış etdilər, lakin heç biri hərbi və ya material dəstəyi göstərmədi. Bunun əsas səbəblərindən biri hər bir dövlətin öz milli maraqları və mövcud siyasi təzyiqlərdən qorunma istəyi ilə bağlıdır.
Sözdə dəstək məsələsində həm Türkiyə, həm də Qazaxıstan öz siyasətlərində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü qorumağa çalışan ölkələr arasında olduqları üçün bəyanatlarda Azərbaycanı dəstəklədilər. Lakin bu dəstəyin əməldə reallaşması, həm hərbi, həm də iqtisadi yardım şəklində qismən məhdud oldu. Digər tərəfdən, müharibə dövründə TDT-nin daxili əhəmiyyətli qərarlarında Azərbaycan tərəfindəki mövqenin çox vaxt yalnız diplomatik deyil, həm də strateji baxışlar əsasında dəstəkləndiyi müşahidə olunub.
Təşkilatın praktiki addımlarla bağlı irəliləyiş əldə etməsi üçün müxtəlif sahələrdə - ticarət, enerji, hərbi sahələrdə daha konkret layihələr həyata keçirilməlidir. Məsələn, hərbi əməkdaşlıq, Türk dövlətləri arasında birgə müdafiə proqramlarının inkişaf etdirilməsi, enerji təchizatı və nəqliyyat məsələlərində daha sıx əməkdaşlıq TDT-nin əməldəki həmrəylik potensialını artıracaq.
Türk Dövlətləri Təşkilatının beynəlxalq əlaqələrdəki rolu son dövrlərdə daha da inkişaf etmişdir. Təşkilat qlobal siyasi və iqtisadi mühitdə öz mövqeyini gücləndirmək məqsədilə müxtəlif beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq əlaqələri qurmuşdur. Azərbaycan bu təşkilat daxilində öz fəallığı ilə həm təşkilatın daxilindəki həmrəylik proseslərinə, həm də qlobal siyasətdəki mövqeyə təsir göstərməkdə davam edir.
Azərbaycan TDT-nin beynəlxalq müstəvidə daha da genişlənməsini təmin etməklə yanaşı, həm də təşkilat daxilindəki əməkdaşlığın effektivliyini artırmağı qarşıya məqsəd qoymalıdır. Bunun üçün isə üzv dövlətlər arasında qarşılıqlı iqtisadi və hərbi dəstəyi gücləndirmək, əlaqələrin daha da möhkəmlənməsi istiqamətində addımlar atılmalıdır.
Türk Dövlətləri Təşkilatının üzv dövlətləri Azərbaycanla həmrəylik və əməkdaşlıq etməkdə maraqlı olduqlarını dəfələrlə bəyan etmişlər. Lakin bu dəstəyin yalnız bəyanatlarla kifayətlənməsi və əməldə zəif olması, təşkilatın birliyini və gücünü tam şəkildə ortaya qoya bilmir. Türk dünyasının inkişafı, regional təhlükəsizlik və siyasi sabitlik baxımından TDT-nin həmrəylik potensialı çox yüksəkdir. Ancaq bu, yalnız sözlə deyil, həm də əməldə həyata keçirilən konkret addımlar və uzunmüddətli əməkdaşlıq layihələri ilə mümkün olacaq.
Azərbaycanın bu prosesdəki liderliyi təşkilatın daxilində olan strateji mövqeyinə və təbii resurslarına əsaslanaraq, Türk dünyasında birliyə və güclü gələcəyə aparan əsas amillərdən birinə çevrilə bilər. Həm də Türk Dövlətləri Təşkilatının mövcud və gələcək əməkdaşlığını effektiv şəkildə inkişaf etdirmək üçün hər bir üzv dövlət öz siyasi, iqtisadi və hərbi resurslarını bir araya gətirərək, əməldəki həmrəylik səviyyəsini artırmalıdır.
