Xocalı Soyqırımı: Tarixi, Səbəbləri və Nəticələri

Müəllif məqalələri Fev 26, 2025 0 46 Oxu siyahısına əlavə edin

Gülər Salmanova

YAP Suraxanı rayon təşkilatının üzvü

Suraxanı rayonu, 270 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi

Xocalı soyqırımı, XX əsrin ən dəhşətli faciələrindən biri kimi tarixə düşmüş və erməni silahlı qüvvələrinin Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirdiyi etnik təmizləmə siyasətinin ən qanlı nümunələrindən biri olmuşdur. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan ordusu və Xankəndidə yerləşən 366-cı motoatıcı alayın iştirakı ilə Xocalı şəhərinə hücum edərək yüzlərlə dinc sakini amansızcasına qətlə yetirmişdir.

Xocalı, Qarabağın əsas şəhərlərindən biri olub, Xankəndi şəhərinin yaxınlığında yerləşirdi. Şəhər Azərbaycan ərazisində yeganə hava limanına malik idi və bu, onu strateji cəhətdən mühüm mövqeyə çevirirdi. 1988-ci ildən etibarən Ermənistanın Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları gücləndikcə, Xocalı şəhəri də hədəfə çevrilmişdi. 1991-ci ilin sonlarından etibarən Xocalı tam mühasirəyə alınmışdı. Şəhərə gedən yollar kəsilmiş, əhalinin digər bölgələrlə əlaqəsi məhdudlaşdırılmışdı. Şəhərdə yaşayan 7 minə yaxın insanın vəziyyəti getdikcə ağırlaşırdı.

Xocalı soyqırımının baş verməsində bir neçə əsas amil rol oynayırdı:

· Strateji məqsədlər: Ermənistan Xocalını ələ keçirməklə Qarabağ üzərində nəzarəti gücləndirmək və Azərbaycanın bu bölgədəki təsirini azaltmaq istəyirdi.

· Etnik təmizləmə siyasəti: Ermənistanın Qarabağı erməniləşdirmək siyasətinin bir hissəsi kimi Xocalının azərbaycanlı əhalisini məhv etməyə çalışması.

· Azərbaycan xalqını qorxutmaq və ruhdan salmaq: Xocalıda törədilən qətliam erməni hərbi-siyasi rəhbərliyinin Azərbaycana qarşı psixoloji müharibə aparmaq strategiyasının tərkib hissəsi idi.

Fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri 366-cı motoatıcı alayın texnikası və canlı qüvvəsinin köməyi ilə Xocalıya hücum etdi. Şəhər ağır artilleriya atəşinə tutuldu və nəticədə evlər yandırıldı, infrastruktur tamamilə dağıdıldı. Şəhər əhalisi sağ qalmaq ümidi ilə meşələrə, dağlara qaçmağa çalışdı. Lakin erməni silahlı birləşmələri və onların dəstəklədiyi qüvvələr şəhəri tərk edən insanları mühasirəyə alaraq, onları amansızcasına qətlə yetirdi.

Hadisə nəticəsində 613 nəfər qətlə yetirildi, bunlardan 106-sı qadın, 63-ü uşaq, 70-dən çoxu yaşlı insanlar idi. 8 ailə tamamilə məhv edildi. 1275 nəfər girov götürüldü, 150 nəfər itkin düşdü. Qətlə yetirilən insanların çoxu xüsusi amansızlıqla öldürülmüş, onların bədənləri təhqir olunmuş, başları kəsilmiş və ya yandırılmışdı. Soyuq havada meşələrə qaçan yüzlərlə insan donaraq həyatını itirdi.

Xocalı soyqırımı ilə bağlı müxtəlif beynəlxalq təşkilatlar və dövlətlər münasibət bildirmişdir. BMT-nin İnsan Haqları Komissiyası və ATƏT hadisə ilə bağlı hesabatlar hazırlamış, lakin konkret addımlar atmamışdır. Human Rights Watch təşkilatı Xocalını Qarabağ müharibəsi zamanı baş vermiş ən böyük qətliamlardan biri kimi tanımışdır. Pakistan, Türkiyə, Çexiya, Kolumbiya, Meksika, Sudan və digər ölkələr Xocalı soyqırımını rəsmi olaraq tanımışdır. Lakin dünyanın bir çox aparıcı dövlətləri Xocalı faciəsinə ikili standartlarla yanaşmış, Ermənistana qarşı ciddi sanksiyalar tətbiq olunmamışdır.

Xocalıda baş verən hadisələr BMT-nin 1948-ci il Soyqırımın Qarşısının Alınması və Cəzalandırılması Konvensiyasına uyğun olaraq soyqırım aktı kimi qiymətləndirilə bilər. Bu konvensiyaya əsasən, müəyyən etnik, dini və ya milli qrupa qarşı kütləvi qətliamlar soyqırım hesab edilir. Azərbaycan hökuməti bu hadisənin beynəlxalq səviyyədə soyqırım kimi tanınması üçün hüquqi və diplomatik fəaliyyətini davam etdirir. 2008-ci ildən etibarən "Xocalıya Ədalət" beynəlxalq kampaniyası aparılmaqdadır. Azərbaycan 2020-ci ildə Vətən müharibəsində Xocalı və digər işğal olunmuş əraziləri azad etdi.

Bu soyqırımın unudulmaması və dünya ictimaiyyətinin bundan dərs çıxarması üçün hər il 26 fevral günü Xocalı qurbanlarının xatirəsi anılır. Xocalı soyqırımı bəşəriyyətin utancverici səhifələrindən biridir. Bu hadisə, yalnız Azərbaycan xalqına qarşı deyil, insanlığa qarşı törədilmiş bir cinayətdir. Dünya birliyi bu faciəni tanımalı və belə qətliamların bir daha baş verməməsi üçün tədbirlər görməlidir. Azərbaycan xalqı Xocalı şəhidlərinin xatirəsini daim yaşadacaq və onların qisası heç vaxt unudulmayacaq.