XX yüzillikdə baş vermiş ən qəddar hadisələrdən biri Xocalı soyqırımıdır
Vüsal Babayev
YAP Suraxanı rayon təşkilatının üzvü
Suraxanı rayonu 316 saylı tam orta məktəbin müəllimi
Soyqırım nədir? Soyqırım-şüurlu şəkildə bir millətinkökünün, milli-mənəvi dəyərlərinin məhv edilməsi siyasətidir.
1828-ci ildən etibarən çar Rusiyası tərəfindən məqsədyönlü şəkildə Azərbaycan ərazilərinə köçürülən ermənilər zaman keçdikcə yerli əhalini hökumətin əli ilə sıxışdırır,öz dədə-baba torpağından məhrum edirdilər.1905-1907-ci illərdə,1918-ci ildə İrəvanda,Qarabağda,Zəngəzurda,Dərələyəzdə,Qubada,Şamaxıda və digər bölgələrimizdə törədilən qırğınlarda minlərə azərbaycanlı qətlə yetirilmiş,öz yurdlarından didərgin vəziyyətə salınmışdır.1948-1953-cü illər,1988-1991-ci illərdə Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılar öz doğma yurdlarından məcburi şəkildə çıxarılmışdır,tarixi torpaqlardan köçürülmüşdür.
Xocalı soyqırımı 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə baş vermişdir.Xankəndində yerləşən 366-cı motoatıcı rus alayının da dəstəyilə erməni cəlladları Xocalını yer üzündən silmək üçün şəhərə hücum etdilər.Həmin vaxt şəhərdə 7000 nəfər əhali yaşayırdı Eyni zamanda şəhərdə Özbəkistandan gəlmiş 54 mesxeti ailəsi də məskunlaşmışdı.Xocalı eyni zamanda qədim yaşayış məskəni idi.Qarabağda yerləşən yeganə aeroport da burada yerləşirdi.Erməni quldurlarından qaçan yüzlərlə insan Ağdama üz tutdu.Qarlı-şaxtalı havada dinc insanları mühasirədə saxlayan ermənilər onların çoxunu güllələdi,bir çoxu isə donvurmadan həlak oldu.Xocalıda ən ağlasığmaz qəddarlıqlar törədildi.Elə qəddarlıqlar ki,burada yazmağa belə adamın əli gəlmir.Xocalı soyqırımı zamanı ümumilikdə 613 nəfər insan qətlə yetirilmişdir.Onlardan 106 nəfəri qadın, 63 nəfəri uşaq,70 nəfəri isə qoca insanlar olmuşdur.Halbuki müharibə qanunlarına görə,qadın,uşaq və yaşlı insanlara atəş açmaq cinayət sayılır.Xocalı soyqırımı zamanı 25 ailə tamamilə məhv edilmiş,1275 nəfər insan əsir düşmüşdür.Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasında telejurnalist Alı Mustafayev və Çingiz Mustafayevin böyük xidmətləri olmuşdur.
Ümummili lider Heydər Əliyev Xocalı soyqırımına hüquqi qiymət verən ilk şəxs olmuşdur.Məhz onun təşəbbüsü ilə Milli Məclis tərəfindən 1994-cü ildə “Xocalı soyqırımı” haqqında qanun qəbul edilmişdir. Heydər Əliyevdən sitat: ”Azərbaycan xalqına qarşı yönəldilmiş Xocalı soyqırımı ağlasığmaz qəddarlığı və qeyri-insani cəza üsulları ilə bir vəhşilik aktıdır. Eyni zamanda bu soyqırımı bir bəşəri cinayətdir”. 1997-ci ildən etibarən isə hər il 26 fevralda ölkəmizdə sükut dəqiqəsi elan edilir.Xocalı həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasında cənab İlham Əliyevin də böyük rolu olmuşdur. Məhz onun səyləri nəticəsində dünyanın 15 dən çox ölkəsinin parlamenti, o cümlədən İslam Konfransı Təşkilatı Xocalı soyqırımını tanımışdır.
2008-ci ildən etibarən Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə Xocalıya Ədalət kompaniyası həyata keçirilir. Fondun təşkilatçılığı ilə soyqırımın 20 illiyində Bakıda 60.000 nəfərin o cümlədən İlham Əliyev və Mehriban Əliyevanın, mdövlət rəsmilərinin də işirakı ilə böyük yürüş keçirilmişdir. Fond nəinki Azərbaycanda, həmçinin xarici ölkələrdə də bu məqsədlə bir sıra tədbirlər keçirmişdir.
2023-cü ilin 19 sentyabrında ordumuz tərəfindən həyata keçirilən 1 günlük antiterror əməliyyatları nəticəsində Xocalı tamamilə ermənilərdən təmizlənmişdir.15 oktyabrda isə Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev Xocalı şəhərinə gəlmiş və Azərbaycan bayrağını dalğalandırmışdır. Qısa vaxt ərzində Azərbaycan dövlətinin həyata keçirdiyi quruculuq tədbirləri ilə Xocalıya qayıdış başlamışdır. 2024-cü il 28 mayda Xocalı 1992-ci ildən sonra ilk sakinlərini qəbul etmişdir. Hal-hazırda da Xocalıya qayıdış davam edir. Bir neçə gün öncə İlham Əliyev Xocalıya səfər etmiş və artıq orada məskunlaşmış sakinlərlə görüşmüş,həmçinin həyata keçirilən bərpa-quruculuq işlərilə yerində tanış olmuşdur
Hər nə qədər Xocalı azad olunsa da,Xocalıya qayıdış başlasa da,biz Xocalını unutmamalı və unutdurmamalıyıq! Çünki tarixdə başımıza gələnlərin əsas səbəbi unutqanlığımız olmuşdur.
Allah bütün şəhidlərimizə, o cümlədən Xocalı şəhidlərinə rəhmət etsin!
